Adaptogeny dla kobiet – recepta na problemy hormonalne?

Tabletki z syntetycznymi hormonami to nie jedyny sposób na zaburzenia endokrynologiczne. Zażywanie ich reguluje wprawdzie zawartość hormonów we krwi i pomaga złagodzić nieprzyjemne objawy choroby, ale nie rozwiązuje wcale przyczyny problemów. Prawdziwe leczenie wymaga przywrócenia sprawności gruczołów hormonalnych. Czy jest na to jakiś sposób? Odpowiedzią mogą być zioła – adaptogeny dla kobiet.

Plaga chorób endokrynologicznych

Hormony, w parze z układem nerwowym, regulują działanie praktycznie całego organizmu. Praca wszystkich gruczołów endokrynnych jest ściśle ze sobą związana. Wiele z nich wpływa na siebie nawzajem na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Dlatego też, nawet zaburzenie pracy jednego ośrodka dokrewnego może odbijać się na poziomie innych hormonów oraz na funkcjonowaniu całego ciała.

Jeśli poszczególne organy naszego ciała to wyspecjalizowani profesjonaliści, to gruczoły hormonalne są ich kierownikami i kontrolerami jakości. Kluczową rolę tego “sztabu dowodzenia” dostrzegamy zwykle dopiero wtedy, kiedy zaczyna on szwankować. Nie jest wtedy w stanie zapanować nad działaniem organizmu tak jak wcześniej, lub nie potrafi przystosować go do nowych okoliczności.

Zaburzenia hormonalne zdają się być plagą naszych czasów. Większość chorób przewlekłych, na które cierpi dzisiaj duża część ludzkości to schorzenia pośrednio lub bezpośrednio związane z zaburzeniami endokrynologicznymi. Najczęściej dotykają one kobiet, których gospodarka hormonalna jest szczególnie wrażliwa na wpływ potencjalnie szkodliwych czynników środowiskowych.

Królują zaburzenia czynności tarczycy – cierpi na nie już co piąty mieszkaniec Polski, a przynajmniej 80% z nich to kobiety. Hormony, jakie produkuje tarczyca, funkcjonują w sprzężeniu zwrotnym z hormonem przysadki mózgowej. Rozregulowanie tej relacji (niedoczynność lub nadczynność tarczycy) odbija się na funkcjonowaniu całego organizmu. Częstymi objawami są:

• nienaturalnie zwiększona lub zmniejszona masa ciała,
• chroniczne zmęczenie,
• problemy z koncentracją,
• niezdrowa skóra czy włosy,
• obniżenie odporności.

Kolekcję zaburzeń tarczycy wieńczą choroby autoimmunologiczne Hashimoto oraz Gravesa-Basedowa. W obu przypadkach choruje tak naprawdę układ odpornościowy, który atakuje gruczoł tarczycy, powoli go wyniszczając.

Konwencjonalna medycyna wciąż nie jest w stanie wskazać, skąd wzięła się epidemia chorób tarczycy. Obok czynników genetycznych, podejrzewa się wiele innych przyczyn – w tym napromieniowanie w wyniku katastrofy elektrowni jądrowej w Czarnobylu lub powszechne stosowanie po niej tzw. płynu Lugola (związana z tym kwestia nadmiernej podaży jodu w organizmie).

👉 Więcej o chorobach tarczycy przeczytasz [w tym wpisie]

Kolejnym problemem współczesnych kobiet jest niepłodność, naturalnie związana ze zdrowiem hormonalnym. Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest najczęstszą przyczyną niepłodności kobiet. Nieleczony może nawet prowadzić do rozwoju nowotworu. Wciąż nie do końca rozpoznane są bezpośrednie pochodzenie tego zaburzenia. Jedną z prawdopodobnych przyczyn środowiskowych może być bisfenol A, związek wykorzystywany przy produkcji tworzyw sztucznych, wykorzystywanych między innymi w opakowaniach na żywność. Jeśli dostanie się on do organizmu, może w podstępny sposób zaburzać równowagę hormonalną. Związek ten ma bowiem budowę bardzo zbliżoną do żeńskiego hormonu estrogenu, przez co organizm może mylić ten inwazyjny syntetyk z naturalnym hormonem produkowanym w ciele.

PCOS to tylko jeden z przykładów chorób, które sprawiają, że coraz więcej kobiet ma problemy z zajściem w ciążę. Oprócz  niepłodności ta grupa zaburzeń może objawiać się też ogólnymi zaburzeniami funkcji seksualnych (np. niskie libido, bóle macicy, nieregularne miesiączki).

Inne powszechne dolegliwości kobiece to chroniczne problemy ze skórą. Ich przyczyn może być wiele, ale bez wątpienia wszystkie świadczą o jednym – organizm nie jest w stanie efektywnie oczyszczać się z toksyn. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być właśnie nierównowaga hormonalna.

Dlaczego kobiety są szczególnie narażone?

Co sprawia, że to właśnie kobiety są najbardziej podatne na zaburzenia hormonalne? Spróbujmy przyjąć holistyczną perspektywę.

Zdrowie całego organizmu jest, w przypadku kobiety, silnie związane z przebiegiem cyklu menstruacyjnego. Stężenie hormonów we krwi drastycznie zmienia się w poszczególnych fazach cyklu, co odbija się nie tylko na samopoczuciu, ale też zdolności koncentracji, kondycji fizycznej, nawet temperaturze ciała.

To proces w pełni naturalny i stanowi on najlepszy przykład na to, jak równowaga (bądź nierównowaga) hormonalna może wpływać na ogólne zdrowie kobiety.

Z kolei w czasie ciąży organizm kobiety mobilizuje wszystkie swoje siły do stworzenia nowego życia. Jest to ogromny wysiłek i sprawdzian wytrzymałości. W tym czasie wzrasta zapotrzebowanie na wiele składników odżywczych, takich jak witaminy z grupy B, wapń, magnez czy kwasy tłuszczowe Omega 3, ponieważ matka musi zapewnić je nie tylko sobie, ale również dziecku. Niestety wiele kobiet nie ma świadomości jak prawidłowo przygotować się do ciąży i jak wspierać się odpowiednimi składnikami odżywczymi w trakcie jej trwania. Skutkuje to często trudnościami w zajściu i utrzymaniu zdrowej ciąży. Często właśnie w czasie ciąży ujawniają się wszystkie niedobory i słabości organizmu.

Kolejny ważny i często trudny okres dla organizmu kobiety to menopauza, kiedy ciało, wyłącza najważniejszą z biologicznego punktu widzenia funkcję – płodność – i wchodzi w etap przekwitania.

Jaki płynie z tego wniosek? Przez większość życia zdrowie kobiety jest nierozerwalnie związane z płodnością – gospodarką hormonalną i funkcjami seksualnymi. Dopiero kiedy uświadomimy sobie jak bardzo funkcjonowanie organizmu kobiety zależne jest od tych procesów, zrozumiemy dlaczego prawidłowa gospodarka hormonalna jest kluczem do utrzymania zdrowia.

Aspekt cywilizacyjny

Specyficzne przyczyny chorób hormonalnych, na które cierpi rosnąca liczba kobiet, są nie do końca znane. Za to funkcjonowanie układu odpornościowego oraz równowaga hormonalna stanowią wspólny mianownik wszystkich tych dolegliwości.

Jakie mogą być przyczyny zaburzeń odporności i gospodarki hormonalnej?

Na pierwszą pozycję wysuwa się stres. Lekarze i psychologowie zgodnie potwierdzają, że silne napięcie psychiczne może obniżać odporność oraz rozregulowywać gospodarkę hormonalną. Wszyscy znamy np. kortyzol, zwany hormonem stresu, który może wprowadzać nasze ciało w stan kataboliczny, utrudniając regenerację i normalne funkcjonowanie. W nerwowym okresie życia łatwiej jest złapać infekcję, pogarsza się samopoczucie, pojawia chroniczne zmęczenie, gwałtowne zmiany masy ciała itd.

Jednym z powodów zwiększonego napięcia psychicznego jest to, jak gwałtownie zmienił się świat w ciągu ostatnich dziesiątków lat – drastycznie uległ zmianie nasz tryb życia. Nie ulega wątpliwości, że organizm człowieka pod względem biologicznym nie nadąża za rozwijającą się w szalonym tempie technologią, która kompletnie zmienia nasze życie codzienne.

Do tego dochodzi zanieczyszczenie środowiska, które również obciąża organizm. Mowa tu o zanieczyszczeniu powietrza (które dotyka wszystkich mieszkańców dużych miast) oraz toksynach i składnikach chemicznych w produktach żywnościowych. Jedzenie faszerowane jest konserwantami, cukrem, solą i innymi dodatkami, posiada mało składników odżywczych i mikroelementów (tzw. puste kalorie). Otaczają nas mikroplastiki – jemy je wraz z żywnością pakowaną w tworzywa sztuczne, pijemy w wodzie z plastikowych butelek, wdychamy z dymów miejskich i odzieży z materiałów syntetycznych. 

Innymi słowy, dwa rodzaje paliwa, którym karmi się nasz organizm – powietrze oraz żywność – mogą powoli zatruwać nasz organizm.

👉 [Mikroplastik uważany jest za jedną z przyczyn chorób autoimmunologicznych]

Czym są adaptogeny?

Mianem adaptogenów nazwano grupę roślin mających niezwykle silne działanie na ludzki organizm. Opiera się ono na wzmacnianiu procesów adaptacyjnych (przystosowawczych), głównie – na zwiększaniu odporności na stres oraz wysiłek fizyczny.

Badania zapoczątkował i rozwinął naukowiec Mikołaj Lazarew. Władze pragnęły stworzyć preparaty, które pozwolą ludziom wydajniej pracować oraz zwiększą ich wytrzymałość na zmęczenie fizyczne oraz napięcie psychiczne.

Podczas badań, ku zaskoczeniu naukowców okazało się, że tworzenie środków syntetycznych jest zupełnie bezpodstawne. Badacze odkryli niezwykłe specyfiki w formie naturalnie występującej w przyrodzie. Szybko zaczęto stosować te zioła w praktyce, głównie u astronautów podczas wyczerpujących misji kosmicznych. Rewelacyjne efekty dawały one również w profesjonalnym sporcie.

Chociaż współczesna nauka zawdzięcza wiedzę o adaptogenach Lazarewowi, to rośliny tego rodzaju były znane prawie we wszystkich kulturach pierwotnych oraz tradycyjnych systemach leczniczych, na czele z medycyną chińską i indyjską ajurwedą. Dzisiaj wiedza ta zaczyna powoli przenikać do świadomości świata Zachodu.

Co jest takiego wyjątkowego w adaptogenach?

Większość roślin adaptogennych występuje na terenach o trudnych warunkach klimatycznych – podmokłych lub wysokogórskich, w skrajnych temperaturach, nieregularnym nasłonecznieniu czy przy niedoborze wody. Funkcjonowanie w takim otoczeniu nie byłoby dla nich możliwe bez wykształcenia mechanizmu produkcji specjalnych związków adaptogennych – ekdysonów (nazywanych też w literaturze ekdysteroidami). Właśnie te substancje zwiększają u roślin zdolności przystosowawcze do trudnych warunków.

Te same substancje, które pozwalają roślinom adaptogennym przetrwać w skrajnych warunkach klimatycznych, pomagają też organizmowi człowieka łatwiej radzić sobie w ciężkich warunkach.

Trzeba też jednak pamiętać, że adaptogeny są w pewnym sensie “środkami kryzysowymi” i tak też były wykorzystywane w dawnych kulturach – np. w okresie zimy, wytężonej pracy, osłabienia organizmu.

W czasach kiedy człowiek żył bliżej natury, w jego życiu występowały wyraźne cykle aktywności, analogiczne do pór roku w przyrodzie – okres ciężkiej pracy oraz okres dłuższego wypoczynku. Świat współczesny nie zawsze pozwala na taki tryb życia. Także w tym można upatrywać przyczyn zaburzeń hormonalnych oraz niektórych chorób cywilizacyjnych.

Jaki jest mechanizm działania adaptogenów?

Mówiliśmy już o potężnej sile wzmacniającej ekdysonów, w które bogate są wszystkie adaptogeny. Z badań laboratoryjnych wynika jednak, że samo zażycie tych składników w formie wyizolowanej nie wystarczy, aby uzyskać pożądany efekt. Okazuje się, że po odłączeniu od składników drugorzędnych, występujących w roślinach adaptogennych nawet w mikroskopijnych ilościach, działanie czynnika głównego zostaje stłumione.

Na poziomie molekularnym proces wygląda następująco – ligandy ekdysonów przyłączają się do określonych receptorów w komórce. To prowadzi do tworzenia nowych białek wspomagających procesy regeneracyjne w organizmie.

Jednak aby powstał ten efekt adaptacyjny, po pierwsze – ekdyson musi występować w organizmie w odpowiedniej ilości, a po drugie – wraz z nim w procesie musi asystować odpowiednia kombinacja koaktywatorów i korepresorów transkrypcji. Są nimi właśnie wspomniane mikroskopijne dawki składników pobocznych. _[1]

Do tych pozornie drugorzędnych substancji należą m. in. makro- i mikroelementy, witaminy i antyoksydanty, w które bogate są wszystkie adaptogeny.

Widzimy zatem, że uzyskanie odpowiedniego zestawu niezbędnych substancji w warunkach laboratoryjnych graniczyłoby z cudem oraz byłoby niezwykle czasochłonne i zupełnie nieopłacalne. Prostym i bezpiecznym sposobem jest spożywanie naturalnej kombinacji zawartej w roślinie. W zależności od gatunku, część adaptogenów można spożywać jako składnik diety, z innych można przygotowywać napary. Jednak najefektywniejsza metoda to odpowiednia ekstrakcja. Ekstrakty wodno-alkoholowe zawierają pełen zestaw składników występujących naturalnie w roślinach, bez których prawidłowe działanie adaptogenu byłoby niemożliwe.

Najważniejsze adaptogeny dla kobiet – zioła na problemy hormonalne

Zarówno badania naukowe jak i medycyna tradycyjna zgodnie wymieniają kilka adaptogenów szczególnie dobrze oddziałujących na żeńską równowagę hormonalną.

Ich zastosowanie może się okazać zbawiennym wsparciem dla organizmu w przypadku poważnych chorób na tle hormonalnym i autoimmunologicznym, ale może także łagodzić przejściowe dolegliwości związane ze złym samopoczuciem, zdrowiem skóry czy niskim libido oraz regulować pracę układu hormonalnego w czasie ciąży czy menopauzy. Każdy z adaptogenów jest też silnym wsparciem dla układu odpornościowego.

Ashwagandha

Ashwagandha (Withania Somnifera) – nazywana również indyjskim żeń-szeniem, jest to jeden z najpopularniejszych adaptogenów i leków ziołowych ajurwedy, tradycyjnego systemu leczniczego Indii. Uznawana jest tam od tysięcy lat za naturalne zioło wzmacniające dla kobiet.

Ashwagandha bogata jest nie tylko w adaptogenne ekdysony, ale także w alkaloidy, kwasy tłuszczowe, przeciwutleniacze, żelazo i inne mikroelementy. Największe stężenie prozdrowotnych składników występuje w korzeniu rośliny.

Badania wykazały, ze ekstrakt z Ashwagandhy normalizuje poziomy hormonów płciowych, dzięki czemu kompleksowo wspiera funkcje seksualne kobiet. Ma też silne działanie przeciwzapalne, przez co wspiera ogólną odporność organizmu, a w niektórych przypadkach może nawet spowalniać rozwój guzów nowotworowych. Ashwagandha poprawia kondycję psychiczną – używana jest z dobrym efektem zwłaszcza przy łagodzeniu zaburzeń afektywnych (nastroju). _{[2, 3, 4]}

Wszystkie powyższe właściwości zapewniają równoważące działanie na gospodarkę hormonalną.

👉 [Ashwagandha – TOP 10 korzyści dla kobiet]

Maca

Maca (Lepidium meyenii) – to roślina pochodząca z południowoamerykańskich Andów, szeroko stosowana od tysiącleci przez peruwiańskich Indian. Tradycyjnie używa się ekstraktów z Maki w celu wsparcia układu hormonalnego oraz funkcji seksualnych u kobiet.

Korzeń maki jest przy tym do dzisiaj podstawą diety w Andach. Jest bardzo odżywczy, bogaty w aminokwasy i zdrowe kwasy tłuszczowe, zawiera mnóstwo witamin (A, B1, B2, B12, C, D i E) oraz minerałów (wapń, żelazo, fosfor, miedź, potas, magnez i cynk).

Maca reguluje poziomy żeńskiego hormonu estrogenu. Zaobserwowano to działanie w badaniach kobiet po menopauzie, u których Maca wspierała równowagę hormonalną i łagodziła np. nadmierną potliwość, uderzenia gorąca oraz przeciwdziałała osteoporozie, na którą szczególnie narażone są kobiety w okresie przekwitania. _[5]

Normalizacja poziomu związanych ze sobą estrogenu i progesteronu koryguje przebieg cyklu menstruacyjnego, co jest szczególnie ważne dla kobiet cierpiących na PCOS. Poprawiona równowaga hormonalna odbija się oczywiście na samopoczuciu i codziennym funkcjonowaniu. Badania dowiodły, że Maca to naturalny energetyk, który może także zwiększać wytrzymałość wysiłkową organizmu. _[6,7]

👉 Więcej o jej właściwościach dowiesz się z osobnego wpisu: [Maca – zioło na płodność i witalność]

Shatavari

Shatavari (Asparagus racemosus) – w medycynie ajurwedyjskiej Shatavari jest klasycznym ziołem kobiecym, szczególnie przystosowanym do wspierania żeńskiego układu hormonalnego i płciowego.

Oprócz aktywnych biologicznie ekdysonów, roślina posiada szereg innych prozdrowotnych substancji takich jak charakterystyczne saponiny steroidowe, zwane „szatawarynami”, alkaloidy, śluzy roślinne, oligosacharydy, izoflawony, sterole (głównie w korzeniu) czy flawonoidy, takie jak rutyna i kwercetyna (znajdujące się w owocach i kwiatach). Korzeń Shatavari jest bogaty również w inne cenne mikroskładniki, m. in. miedź, cynk, wapń, potas, magnez czy selen. Jest dobrym źródłem witamin A i C oraz zdrowych kwasów tłuszczowych.

Badania potwierdzają tradycyjne zastosowanie shatavari – poprzez redukcję stresu oksydacyjnego może regulować gospodarkę hormonalną i tym samym poprawiać funkcje seksualne, płodność i libido. _[8] Przeciwdziała też powstawaniu stanów zapalnych organów rozrodczych. _[9] A to wszystko za sprawą tego, że shatavari skutecznie reguluje poziomy estrogenu i progesteronu, co ma ogromne znaczenie przy leczeniu PCOS czy endometriozy.

Działanie antyoksydacyjne shatavari przyczynia się także do wzrostu odporności organizmu, która wiąże się ściśle z równowagą hormonalną. _[10]

Badania na zwierzętach wykazały, że ekstrakt z shatavari reguluje naturalne reakcje obronne organizmu, co może mieć szczególne znaczenie w łagodzeniu przebiegu chorób autoimmunologicznych. _{[11, 12]}

Shatavari powinny zatem zażywać przede wszystkim kobiety zmagające się z takimi chorobami jak PCOS, endometrioza czy niepłodność. Oprócz tego zioło łagodzi również nieprzyjemne objawy związane z miesiączkowaniem czy menopauzą, naturalnie wspiera organizm w okresie ciąży, napięcia emocjonalnego czy wysiłku fizycznego.

👉 Więcej o jej właściwościach dowiesz się z osobnego wpisu: [Shatavari – zioło stworzone dla kobiet]

Adaptogeny – proste rozwiązanie wielu problemów?

Do grupy adaptogenów zalicza się również wiele innych roślin, np. żeń-szeń, szczodrak krokoszowaty, różeniec górski, grzyb reishi czy gotu kola. Część z nich wykazuje bardziej efektywny wpływ na organizmy mężczyzn (np. szczodrak czy różeniec), jednak większość jest najbardziej przydatna dla kobiet. Zwłaszcza odpowiednie mieszanki adaptogenów mogą działać niczym naturalna hormonalna terapia zastępcza.

Każdy adaptogen ma jednak podobne działanie bez względu na płeć i (prawidłowo stosowany) nie powoduje żadnych skutków ubocznych.

Rośliny adaptogenne w naturalny sposób pomagają utrzymać homeostazę w układach wewnętrznych organizmu. Regulują bezpośrednio poziom hormonów, ale też stymulują procesy immunologiczne, które są ściśle związane z działaniem układu endokrynnego. Stosowanie tych roślin w diecie lub w formie ekstraktów (suplementów) to łatwy i bezpieczny sposób aby wzmocnić organizm w obliczu stresu, niezdrowego otoczenia czy obciążenia fizycznego.

Cechą wspólną wszystkich tych roślin jest właśnie silnie działanie wzmacniające na funkcje całego organizmu. Nie należy jednak postrzegać ich jako cudownego leku na choroby endokrynologiczne czy autoimmunologiczne. Większość z kobiecych przypadłości na tle hormonalnym może być warunkowana niezdrowym trybem życia, stresem i ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza czy żywności, co wywołuje bezpośredni efekt fizjologiczny. Ale już zastosowanie adaptogenów w parze z odpowiedzialnym podejściem do życia może dać fantastyczne efekty.