Niedawne odkrycia dotyczące mikrobiomu jelitowego oraz jego związku z odpornością i pracą mózgu wywołały niemałą rewolucję w myśleniu o bakteriach i roli jaką odgrywają dla naszego zdrowia. „Oberwało się” na pewno antybiotykom, które często są nadużywane. Farmakologiczne antybiotyki zabijają nie tylko szkodliwe bakterie, ale także setki gatunków pożytecznych drobnoustrojów, których brak naraża nas na szereg chorób odpornościowych, pokarmowych czy metabolicznych.
Z badań wiadomo, że ludzie żyjący do dzisiaj w plemionach pierwotnych mają bardziej zróżnicowany skład flory bakteryjnej, niż ludzie w społeczeństwach wysoko rozwiniętych. [1] Co to oznacza w praktyce? Nie trudno się domyślić, że musi to mieć związek z chorobami cywilizacyjnymi.
Z kolei wiele środków naturalnych może skutecznie zastąpić antybiotyki – nie organizując przy tym „rzezi” bakterii w trzewiach, lecz łagodniej i stopniowo normalizując skład jelitowego mikrobiomu. Chociaż na efekty często czekać trzeba dłużej niż w przypadku farmaceutyków, to naturalne metody zapewnią poprawę zdrowia w bardziej holistycznym sensie – zwiększą naturalną odporność, usprawnią trawienie, poprawią samopoczucie itd.
Okazuje się również, że wiele substancji obecnych w roślinach może zwalczać nawet te bakterie, które wykształciły odporność na antybiotyki (tzw. wielolekooporne bakterie, albo „superbakterie”). Na tym polu naturalne metody wygrywają zdecydowanie z leczeniem syntetykami, które szybko przestają być skuteczne, ponieważ bakterie „uczą się” jak radzić sobie z tymi substancjami.
Rodzaje syntetycznych antybiotyków
- Aminoglikozydy – zwykle nazwy o końcówkach -mycyna, -mycin.
- Cefalosporyny (do tej pory 5 generacji leków)
- Chloroheksydyna – ponad 70 produktów polskim rynku, w tym leki bez recepty, kosmetyki itd.
- Dapson – stosowany m.in. w dermatologii oraz chorobach tropikalnych (np. malaria)
- Fluorochinolony (lewofloksacyna, ofloksacyna, cyprofloksacyna)
- Linezolid
- Metronidazol – przy zakażeniach Helicobacter Pylori, giardioza, niektóre zapalenia pochwy
- Nitrofurantoina
- Penicyliny – kilkanaście odmian, w tym naturalne i syntetyczne
- Sulfonamidy: Sulfasalazyna, Sulfametoksazol i in.
- Tetracykliny – nie zabijają bakterii, ale hamują ich rozwój
- i wiele innych
Niedobory związane z zażywaniem antybiotyków
- witaminy: A, grupa B (w tym tzw. PABA czyli witamina B10), C, D, E, K,
- mikroelementy: wapń, miedź, żelazo, magnez, potas, selen, sód, cynk, karnityna
- inne: karnityna, glutation, NAC, cholina, koenzym Q10, pożyteczne bakterie jelitowe
Co musisz wiedzieć o antybiotykach
Antybiotyki nie oddziałują na wirusy, dlatego absolutnie nie powinny być zażywane w przypadku przeziębienia, grypy oraz większości infekcji górnych dróg oddechowych. Nie powinny być też stosowane przy zapaleniu zatok przynosowych, ponieważ w zdecydowanej większości przypadków są one wywoływane przez infekcje wirusowe. [2, 3, 4]
Słowo „antybiotyk” pochodzi z greki i oznacza dosłownie „przeciw życiu”. Środki te masowo zabijają bakterie, zarówno te złe, które powodują infekcję, jak i te dobre, których organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i pokarmowego. Dlatego zażywanie PRObiotyków (pol. „dla życia”) jest kluczowe dla odbudowania funkcji odpornościowych, tak aby organizm mógł samodzielnie zwalczać niebezpiecznych intruzów w formie baterii.
Zażywanie antybiotyków sprzyja otyłości, zwłaszcza u dzieci. [5]
Wyjątkowo niebezpiecznym problemem zdrowotnym są dzisiaj infekcje lekooporne. Stoi za nimi głównie powszechne nadużywanie antybiotyków w przemyśle – znajdziemy je w mięsie, mleku, a nawet w wodzie z publicznych wodociągów. Z tego powodu szybko pojawiają się nowe gatunki „superbakterii”, czyli drobnoustrojów, które w drodze mutacji uodporniły się na działanie antybiotyków. Dlatego antybiotyków powinno się używać tylko w ostateczności, a po kuracji należy odbudować nadwątloną florę bakteryjną przy pomocy probiotyków.
Naturalne alternatywy dla antybiotyków
Wiele ziół jest skutecznych nawet przeciwko wielolekoopornym bakteriom, czyli takim, które są odporne na wiele rodzajów antybiotyków. Dowiedziono, że np. ekstrakty z akcji nilowej, czapetki pachnącej czy cynamonowca cejlońskiego mogą być stosowane przeciw infekcjom Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae czy Candida albicans. [6]
Aloes zwyczajny ma właściwości bakteriobójcze. [7, 8]
Tzw. dziki kardamon (Alpinia galanga), rośliny z rodziny imbirowatych, skutecznie zwalcza kilka różnych lekoopornych bakterii. [9]
Traganek (Astragalus) to tradycyjne chińskie zioło wzmacniające odporność. Jego skuteczność została przebadana na pacjentach z gruźlicą oraz u dzieci z nawracającą anginą. [10, 11]
👉 Gotu Kola jest bardzo skutecznym antybiotykiem. Przy okazji działa wirusobójczo oraz zwiększa aktywność syntetycznych antybiotków. Obowiązkowy element domowej apteczki. [Gotu kola – naturalny antybiotyk]
Tzw. kit pszczeli, znany jako propolis, czyli mieszanina wydzielin pszczół oraz substancji żywicznych zbieranych przez nie z drzew i innych roślin zielonych, wykazuje wyjątkowe działanie bakteriostatyczne, dzięki czemu od wieków stosowany jest do zapobiegania i zwalczania groźnych infekcji. Kit pszczeli jest skuteczny przeciw MRSA (Gronkowcowi złocistemu opornemu na metycylinę) oraz wielu innym szczepom bakterii. Jest na przykład z powodzeniem stosowany do zapobiegania infekcjom uszu u dzieci z tendencjami do zawracających zakażeń. [12, 13, 14, 15, 16]
Nasiona czarnuszki siewnej wykazują działanie antybakteryjne i są skuteczne nawet wobec MRSA (Gronkowca złocistego opornego na metycylinę). [17]
Czepota puszysta (tzw. koci pazur) to zioło wyjątkowo korzystnie działające na układ odpornościowy i wykazujące właściwości antybakteryjne. [18, 19]
Cynamon oraz oregano skutecznie powstrzymują rozwój opornych na antybiotyki szczepów bakterii Campylobacter. [20]
👉 Sprawdź [jak stosować olejek z oregano]
Właściwości antybakteryjne mają też inne olejki eteryczne, w szczególności anyżowy, cynamonowy, goździkowy, kminkowy, eukaliptusowy, grejpfrutowy, lawendowy, cytrynowy, miętowy (zarówno z mięty pieprzowej jak i zielonej), różany, szałwiowy, sandałowy, tymiankowy i z drzewa herbacianego. [21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34]
Goździki powstrzymują rozwój wielu szczepów bakterii i innych patogenów. [35, 36]
Srebro koloidalne zatrzymuje rozwój kilku szczepów lekoopornych bakterii, w tym Pseudomonas aeruginosa oraz Aeromonas hydrophilia, na które narażona może być woda wodociągowa. W związku z tym srebro koloidalne może być potencjalną alternatywą do chloru dodawanego do wody w celu ochrony przed bakteriami. [37, 38, 39, 40]
Grzyby z rodzaju Cordyceps (pol. maczużnik) zapobiegają rozwojowi patogennych bakterii, w tym prątków gruźlicy. [41, 42, 43]
Kurkumina to aktywny składnik kurkumy o wielu właściwościach zdrowotnych, w tym działaniu antybakteryjnym i antygrzybicznym.[44]
👉 [Wpis o właściwościach kurkumy i zawartej w niej kurkuminy]
Antyoksydant EGCG uzyskiwany z zielonej herbaty jest skuteczny w leczeniu infekcji MRSA. [45, 46]
Koper włoski oraz jego olejek eteryczny wykazują właściwości antybakteryjne i są skuteczne przeciwko wielolekoopornym szczepom prątka gruźlicy oraz Acinetobacter baumannii. [47, 48]
Czosnek to najpopularniejszy naturalny środek antybakteryjny na świecie. Jest powszechnie dostępny praktycznie wszędzie, a biorąc pod uwagę jego skuteczność jest wręcz śmiesznie tani. [49, 50, 51, 52, 53, 54, 55]
Ekstrakt z pestek grejpfruta skutecznie zwalcza kilka szczepów patogennych bakterii. [56, 57, 58]
Głóg ma wiele właściwości zdrowotnych, w tym również działa przeciwdrobnoustrojowo. [59]
Miód manuka oraz inne niepasteryzowane rodzaje miodu są szczególnie skuteczne w zakresie zapobiegania infekcjom w ranach, w tym również MRSA i innymi wielolekoopornymi bakteriami. Drzewo manuka pochodzi z Nowej Zelandii i jest bliskim krewnym australijskiego drzewa herbacianego. Oba gatunki posiadają silne właściwości bakteriobójcze. Jedno z badań (Cooper 2001) wykazało, że „…759 infekcji zostało zatrzymanych. Opatrunki z miodu nie przyklejały się do ran ani ich nie drażniły, stąd można było łatwo i bezboleśnie je zmieniać”. Najlepiej stosować tylko miód niepasteryzowany, ponieważ „miód z hipermarketu” może być bardzo wybrakowany pod względem medycznych właściwości. [60, 61, 62, 63, 64, 65, 66]
Majeranek to popularna przyprawa, która ma silne właściwości antybakteryjne oraz antygrzybiczne. [67] Jak widać dawniej bardzo słusznie nasze babcie przygotowywały inhalacje z majerankiem dla chorych dzieci. Nie tylko ułatwiały oddychanie przy katarze, ale przy okazji wprowadzały do organizmu antybiotyczne substancje.
Kora Pau d’arco, tzw. herbaty Inków, działa bakteriobójczo, również na lekooporne MRSA. [68]
Probiotyki w odpowiednich ilościach oraz o właściwym spectrum szczepów bakterii, odgrywają niezwykle ważną rolę w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, w tym również superbakterii takich jak C. difficile. Wszystko za sprawą kompleksowego wzmocnienia odporności jakie zapewnia uregulowanie flory bakteryjnej jelit. Skoro aż 80% komórek odpornościowych znajduje się w jelitach (tj. w zdrowej mikroflorze), to warto odpowiednio „karmić” swoje dobre bakterie. Właśnie podanie probiotyku może pomóc powstrzymać wzrost patogennych bakterii podczas infekcji. Probiotyki pomagają też wyleczyć przewlekłą biegunkę powodowaną czasami przez antybiotyki. Co do probiotycznej wartości jogurtów – nie mają one w składzie wystarczającej ilości pożytecznych bakterii, a niektóre marki wcale nie zawierają żywych kultur bakterii. [69, 70, 71, 72, 73, 74]
Rozmaryn (olejek oraz liście) skutecznie zwalcza infekcje bakteryjne i grzybicze. Stosuje się go przede wszystim w chorobach dróg oddechowych. Można go inhalować, dyfuzować oraz wcierać w skórę, przede wszystkim w klatkę piersiową (w tym celu trzeba najpierw wymieszać go z olejem bazowym). Można stosować również u dzieci (w odpowiednio niskim stężeniu). [75, 76]
Witamina D3 to mikroelement kluczowy dla wzmocnienia układu odpornościowego. Jej niedobór może prowadzić do niebezpiecznych infekcji, np. bakteryjnego zapalenia pochwy podczas ciąży czy gruźlicy, a także całego mnóstwa innych chorób, np. autoimmunologicznych. [77, 78]
Naturalne antybiotyki – po które sięgnąć w trakcie choroby?
W trakcie większości chorób najlepiej stosować produkty o wszechstronnym działaniu. Najlepiej, jeśli działają także na wirusy, ponieważ wiele popularnych infekcji („zwykłe przeziębienie”) to właśnie choroby o podłożu wirusowym, które w pewnym sensie otwierają drzwi dla bakterii.
Zestaw podstawowy to łatwo dostępne produkty, które warto mieć zawsze w domu:
- witamina D3 (stosowana również profilaktycznie)
- czosnek
- dobrej jakości miód
- kurkuma (w trakcie choroby warto pić tzw. „złote mleko”)
- goździki (w przypadku infekcji gardła dobrze sprawdza się rozgryzanie goździka między tylnymi zębami i trzymanie go tam przez kilka minut)
- olejek z oregano (uniwersalny antybiotyk, przeczytaj więcej w podlinkowanym wpisie)
Poza tym warto w apteczce trzymać również ekstrakt z Gotu Koli oraz srebro koloidalne.
Dzięki takiemu zestawowi uda się powstrzymać większość infekcji już w zarodku, nie dopuszczając do rozwoju choroby.
Źródła (kliknij, aby rozwinąć)
[2] Braglia: Research: Antibiotics Will Not Help Your Sinuses. GreenMedInfo newsletter 2012 Feb 21
[3] Garbutt et al: Amoxicillin for acute rhinosinusitis: a randomized controlled trial. JAMA 2012 Feb 15;307(7):685-92
[4] Nyquist et al: Antibiotic prescribing for children with colds, upper respiratory tract infections, and bronchitis. JAMA 1998 Mar 18;279(11):875-7
[5] Mercola: This Commonly Used Drug Found to Promote Obesity. Nov 24, 2011
[6] Khan et al: Antimicrobial activity of five herbal extracts against multi drug resistant (MDR) strains of bacteria and fungus of clinical origin. Molecules 2009 Feb 4;14(2):586-97
[7] Ferro et al: In vitro susceptibilities of Shigella flexneri and Streptococcus pyogenes to inner gel of Aloe barbadensis Miller. Antimicrob Agents Chemother 2003 Mar;47(3):1137-9
[8] Shilpakala et al: Susceptibilities of Escherichia coli and Staphylococcus aureus to Aloe barbadensis. Cochrane Database Syst Rev 2002(2):CD001480
[9] Latha et al: Antiplasmid activity of 1’-acetoxychavicol acetate from Alpinia galanga against multi-drug resistant bacteria. J Ethnopharmacol 2009 Jun 25;123(3):522-5
[10] Xu et al: Effects of Astragalus polysaccharides and astragalosides on the phagocytosis of Mycobacterium tuberculosis by macrophages. Biomed Res 2011;32(1):19-28
[11] Yang et al: Effects of astragalus membranaceus on TH cell subset function in children with recurrent tonsillitis. Phytother Res 1999 Jun;13(4):349-51
[12] Campana et al: Antimicrobial activity of two propolis samples against human Campylobacter jejuni. J Med Food 2009 Oct;12(5):1050-6
[13] Leitão et al: Comparative evaluation of in-vitro effects of Brazilian green propolis and Baccharis dracunculifolia extracts on cariogenic factors of Streptococcus mutans. Biol Pharm Bull 2004 Nov;27(11):1834-9
[14] Marchisio et al: Effectiveness of a propolis and zinc solution in preventing acute otitis media in children with a history of recurrent acute otitis media. Int J Immunopathol Pharmacol 2010 Apr-Jun;23(2):567-75
[15] Raghukumar et al: Antimethicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA) activity of ‘pacific propolis’ and isolated prenylflavanones. Aliment Pharmacol Ther 1998 Dec;12(12):1279-89
[16] Ugur et al: Antimicrobial effects of propolis extracts on Escherichia coli and Staphylococcus aureus strains resistant to various antibiotics and some microorganisms. J Med Food 2000;3(4):173-80
[17] Hannan et al: Anti bacterial activity of Nigella sativa against clinical isolates of methicillin resistant Staphylococcus aureus. J Ayub Med Coll Abbottabad 2008 Jul-Sep;20(3):72-4
[18] Ccahuana-Vasquez et al: Antimicrobial activity of Uncaria tomentosa against oral human pathogens. Braz Oral Res 2007 Jan-Mar;21(1):46-50
[19] Eberlin et al: Uncaria tomentosa extract increases the number of myeloid progenitor cells in the bone marrow of mice infected with Listeria monocytogenes. Int Immunopharmacol 2005 Jul;5(7-8):1235-46
[20] Ravishankar et al: Plant-derived compounds inactivate antibiotic-resistant Campylobacter jejuni strains. J Food Prot 2008 Jun;71(6):1145-9
[21] Amalaradjou et al: Antibiofilm effect of trans-cinnamaldehyde on uropathogenic Escherichia coli. J Urol 2010 Jul;184(1):358-63
[22] Barel et al: The antimicrobial activity of the essential oil from Achillea fragrantissima. J Ethnopharmacol 1991 May-Jun;33(1-2):187-91
[23] Ben-Arye et al: Treatment of upper respiratory tract infections in primary care: a randomized study using aromatic herbs. Evid Based Compl Alt Med 2011;2011:690346
[24] Caelli et al: Tea tree oil as an alternative topical decolonization agent for methicillin-resistant Staphylococcus aureus. J Hosp Infect 2000 Nov;46(3):236-7
[25] Chaieb et al: The chemical composition and biological activity of clove essential oil, Eugenia caryophyllata (Syzigium aromaticum L. Myrtaceae): a short review. Phytother Res 2007 Jun;21(6):501-6
[26] Chang et al: Influence of pH on bioactivity of cinnamon oil against Legionella pneumophila and its disinfection efficacy in hot springs. Brain Res 2006 Nov 20;1120(1):183-90
[27] Chang et al: Antibacterial activity of leaf essential oils and their constituents from Cinnamomum osmophloeum. J Ethnopharmacol 2001 Sep;77(1):123-7
[28] Dryden et al: A randomized, controlled trial of tea tree topical preparations versus a standard topical regimen for the clearance of MRSA colonization. J Hosp Infect 2004 Apr;56(4):283-6
[29] Edwards-Jones et al: The effect of essential oils on methicillin-resistant Staphylococcus aureus using a dressing model. Burns 2004 Dec;30(8):772-7
[30] Fu et al: Antimicrobial activity of clove and rosemary essential oils alone and in combination. Med Hypotheses 2001 Aug;57(2):258-75
[31] Juneja et al: Control of Clostridium perfringens in cooked ground beef by carvacrol, cinnamaldehyde, thymol, or oregano oil during chilling. J Food Prot 2006 Jul;69(7):1546-51
[32] Mayaud et al: Comparison of bacteriostatic and bactericidal activity of 13 essential oils against strains with varying sensitivity to antibiotics. Lett Appl Microbiol 2008 Sep;47(3):167-73
[33] Nikitin & Simvolokov: The efficacy of the natural antibacterial preparation chlorophyllypt in the combined treatment of acute lung abscesses. Ter Arkh 1989;61(8):113-6
[34] Nuryastuti et al: Effect of cinnamon oil on icaA expression and biofilm formation by Staphylococcus epidermidis. Appl Environ Microbiol 2009 Nov;75(21):6850-5
[35] Bhamarapravati et al: Extracts of spice and food plants from Thai traditional medicine inhibit the growth of the human carcinogen Helicobacter pylori. Indian J Ophthalmol 2009 May-Jun;57(3):185-9
[36] Wu et al: Compounds from Syzygium aromaticum possessing growth inhibitory activity against oral pathogens. J Nat Prod 1996 Oct;59(10):987-90
[37] Bhattacharyya & Bradley: A case report of the use of nanocrystalline silver dressing in the management of acute surgical site wound infected with MRSA to prevent cutaneous necrosis following revision surgery. Int J Low Extrem Wounds 2008 Mar;7(1):45-8
[38] Edwards-Jones: Antimicrobial and barrier effects of silver against methicillin-resistant Staphylococcus aureus. J Wound Care 2006 Jul;15(7):285-90
[39] Panacek et al: Silver colloid nanoparticles: synthesis, characterization, and their antibacterial activity. J Phys Chem B 2006 Aug 24;110(33):16248-53
[40] Silvestry-Rodriguez et al: Inactivation of Pseudomonas aeruginosa and Aeromonas hydrophila by silver in tap water. J Environ Sci Health A Tox Hazard Subst Environ Eng 2007 Sep;42(11):1579-84
[41] Gordien et al: Activity of Scottish plant, lichen and fungal endophyte extracts against Mycobacterium aurum and Mycobacterium tuberculosis. Phytother Res 2009 Oct 13
[42] Koh et al: Hot-water extract from mycelia of Cordyceps sinensis as a substitute for antibiotic growth promoters. Biotechnol Lett 2003 Apr;25(7):585-90
[43] Kuo et al: Cordyceps sinensis mycelium protects mice from group A streptococcal infection. Mol Chem Neuropathol 1998 Feb;33(2):139-48
[44] Wang et al: Study on the antibiotic activity of microcapsule curcumin against foodborne pathogens. Int J Food Microbiol 2009 Nov 30;136(1):71-4
[45] Shah et al: The polyphenol (-)-epicatechin gallate disrupts the secretion of virulence-related proteins by Staphylococcus aureus. Lett Appl Microbiol 2008 Feb;46(2):181-5
[46] Zhao et al: Mechanism of synergy between epigallocatechin gallate and beta-lactams against methicillin-resistant Staphylococcus aureus. Antimicrob Agents Chemother 2001 Jun;45(6):1737-42
[47] Camacho-Corona et al: Activity against drug resistant-tuberculosis strains of plants used in Mexican traditional medicine to treat tuberculosis and other respiratory diseases. Phytother Res 2008 Jan;22(1):82-5
[48] Jazani et al: Antibacterial effects of Iranian fennel essential oil on isolates of Acinetobacter baumannii. Pak J Biol Sci 2009 May 1;12(9):738-41
[49] Bjarnsholt et al: Garlic blocks quorum sensing and promotes rapid clearing of pulmonary Pseudomonas aeruginosa infections. Microbiol 2005 Dec;151(Pt 12):3873-80
[50] Cutler & Wilson: Antibacterial activity of a new, stable, aqueous extract of allicin against methicillinresistant Staphylococcus aureus. Br J Biomed Sci 2004;61(2):71-4
[51] Fani et al: Inhibitory activity of garlic (Allium sativum) extract on multidrug-resistant Streptococcus mutans. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2007 Oct-Dec;25(4):164-8
[52] Hannan et al: Anti-mycobacterial activity of garlic (Allium sativum) against multi-drug resistant and non-multi-drug resistant mycobacterium tuberculosis. Pak J Pharm Sci 2011 Jan;24(1):81-5
[53] Harjai et al: Garlic blocks quorum sensing and attenuates the virulence of Pseudomonas aeruginosa. FEMS Immunol Med Microbiol 2009 Sep 18
[54] Iwalokun et al: In vitro antimicrobial properties of aqueous garlic extract against multidrug-resistant bacteria and Candida species from Nigeria. J Med Food 2004;7(3):327-33
[55] Lee et al: Antibacterial activity of vegetables and juices. Nutrition 2003 Nov-Dec;19(11-12):994-6
[56] Brorson & Brorson: Grapefruit seed extract is a powerful in vitro agent against motile and cystic forms of Borrelia burgdorferi sensu lato. Infection 2007 Jun;35(3):206-8
[57] Heggers et al: The effectiveness of processed grapefruit-seed extract as an antibacterial agent: II. Mechanism of action and in vitro toxicity. J Alt Compl Med 2002 Jun;8(3):333-40
[58] Oyelami et al: The effectiveness of grapefruit (Citrus paradisi) seeds in treating urinary tract infections. J Alt Compl Med 2005 Apr;11(2):369-71
[59] Tadić et al: Anti-inflammatory, gastroprotective, free-radical-scavenging, and antimicrobial activities of hawthorn berries ethanol extract. J Agric Food Chem 2008 Sep 10;56(17):7700-9
[60] Allen et al: A survey of the antibacterial activity of some new zealand honeys. J Pharm Pharmacol 1991 Dec;43(12):817-22
[61] Al-Waili et al: Honey and Microbial Infections: A Review Supporting the Use of Honey for Microbial Control. J Med Food 2011 Aug 22
[62] Al-Waili: Investigating the antimicrobial activity of natural honey and its effects on the pathogenic bacterial infections of surgical wounds and conjunctiva. J Med Food 2004;7(2):210-22
[63] Albietz & Lenton: Effect of antibacterial honey on the ocular flora in tear deficiency and meibomian gland disease. Cornea 2006 Oct;25(9):1012-9
[64] Cooper et al: Manuka honey used to heal a recalcitrant surgical wound. Eur J Clin Microbiol Infect Dis 2001 Oct;20(10):758-9
[65] Cooper et al: Antibacterial activity of honey against strains of Staphylococcus aureus from infected wounds. J R Soc Med 1999 June;92(6):283–85
[66] Russell et al: Identification of some antibacterial constituents of New Zealand manuka honey. J Agric Food Chem 1990;38(1):10–13
[67] Leeja & Thoppil: Antimicrobial activity of methanol extract of Origanum majorana L. (Sweet marjoram). J Environ Biol 2007 Jan;28(1):145-6
[68] Pereira et al: Tabebuia avellanedae naphthoquinones: activity against methicillin-resistant staphylococcal strains, cytotoxic activity and in vivo dermal irritability analysis. Ann Clin Microbiol Antimicrob 2006 Mar 22;5:5
[69] Choi et al: Production of a nisin-like bacteriocin by Lactococcus lactis subsp. lactis A164 isolated from Kimchi. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2009 Nov-Dec;13(6):461-4
[70] Cianci et al: Efficacy of Lactobacillus Rhamnosus GR-1 and of Lactobacillus Reuteri RC-14 in the treatment and prevention of vaginoses and bacterial vaginitis relapses. Minerva Ginecol 2008 Oct;60(5):369-76
[71] Duman et al: Efficacy and safety of Saccharomyces boulardii in prevention of antibiotic-associated diarrhoea due to Helicobacterpylori eradication. Wei Sheng Yan Jiu 2011 Jan;40(1):103-6
[72] Hickson: Probiotics in the prevention of antibiotic-associated diarrhoea and Clostridium difficile infection. Therap Adv Gastroenterol 2011 May;4(3):185–197
[73] Oishi et al: Effect of probiotics, Bifidobacterium breve and Lactobacillus casei, on bisphenol A exposure in rats. Biosci Biotechnol Biochem 2008 Jun;72(6):1409-15
[74] Sugawara et al: Perioperative synbiotic treatment to prevent postoperative infectious complications in biliary cancer surgery: a randomized controlled trial. Ann Surg 2006 Nov;244(5):706-14
[75] Luqman et al: Potential of rosemary oil to be used in drug-resistant infections. Altern Ther Health Med 2007 Sep-Oct;13(5):54-9
[76] Zilberg et al: Dried leaves of Rosmarinus officinalis as a treatment for streptococcosis in tilapia. J Environ Sci Health A Tox Hazard Subst Environ Eng 2007 Sep;42(11):1579-84
[77] Bodnar et al: Maternal vitamin D deficiency is associated with bacterial vaginosis in the first trimester of pregnancy. J Nutr 2009 Jun;139(6):1157-61
[78] Fabri et al: Tuberculosis. Vitamin D is required for IFN-γ–mediated antimicrobial activity of human macrophages. Sci Transl Med 2011 Oct 12;3(104):104ra102
